Volksvertegenwoordigers

SAMENVATTING

RES staat voor Regionale Energie Strategie. De Cleantech Regio is een van 30 Nederlandse energieregio’s en net als die andere regio’s werken wij aan onze eigen RES. Een belangrijk onderdeel is het opwekken van duurzame energie in ons stuk Nederland. Alle regio’s zetten tegelijkertijd dezelfde stappen. Het doel van deze aanpak is om samen de Nederlandse klimaatdoelen te behalen. 

Door samen te werken aan de RES geven we richting aan de regionale energietransitie en dragen we bij aan de landelijke opgave. Iedereen houdt wel lokaal de touwtjes in handen. De Cleantech Regio is er om het proces op gang te houden, niet om beslissingen te nemen over wat er in jouw gemeente gebeurt. Het lokaal bestuur besluit zelf over alles wat de eigen gemeente aangaat. Bijvoorbeeld: lokale initiatieven uit de samenleving, de verankering van keuzes in omgevingsbeleid, zoekgebieden voor locaties om energie op te gaan wekken en lokale uitvoering van afspraken.

De RES 1.0 is al klaar, als eerste afgeronde stap voor heel Nederland. Elke regio heeft opgeschreven hoeveel energie men daar mogelijk kan gaan opwekken. Onze RES 1.0 in de Cleantech Regio is door jouw gemeenteraad vastgesteld. Daarin hebben we gezegd dat wij samen vanaf 2030 elk jaar 1,07 Terrawattuur, afgekort TWh, elektriciteit kunnen opwekken. Dit noemen wij ons bod, onze bijdrage aan de landelijke doelstelling van 35TWh in 2030. Naast deze ambitie staat in onze RES 1.0 ook binnen welke kaders wij dit bod willen bereiken. We bevinden ons, nu we RES 1.0 elk in onze eigen raad hebben vastgesteld, in een nieuwe fase. 

In deze nieuwe fase gaan we meer op detail kijken hoe we de ambitie kunnen realiseren: welke manieren van energieopwekking lijken ons het meest realistisch, haalbaar, wenselijk en inpasbaar. We gaan allerlei opties nader bestuderen, zoals zon-op-land of zon-op-dak. Kernvraag is: waar doen we wat en wat komt daarbij kijken?

De zomer van 2023 is het eerstvolgende moment waarop de energieregio’s van Nederland moeten laten zien waar we staan. Dat doen we in ons RES Voortgangsdocument 2023. Hierin staat een uitgebreide beschouwing over hoe wij samen ons bod kunnen realiseren. Alle stappen die we als partners in de energieregio tot die tijd zetten, hebben we uitgewerkt in een werkplan. Het Rijk verzamelt in de zomer van 2023 alle voortgangsdocumenten en geeft een landelijk beeld op weg naar het doel in 2030.

WAT IS DE RES? 

OPWARMING VAN DE AARDE

Nederland heeft met andere landen afgesproken dat we samen op alle mogelijke manieren het gebruik van fossiele brandstoffen omlaag krijgen. Die hebben we nu nog in grote hoeveelheden nodig voor het verwarmen van huizen, kantoren en kassen of om in centrales elektriciteit mee op te wekken die we dagelijks gebruiken. 

Minder fossiele brandstof gebruiken is nodig omdat het verstoken van die brandstof CO2 in de lucht brengt. Dit uitstoot zorgt ervoor dat de aarde te veel opwarmt, het broeikaseffect. Opwarming van de aarde heeft allerlei gevaarlijke gevolgen. Een voorbeeld is dat het niveau van het zeewater stijgt over de hele wereld. Vooral Nederland is kwetsbaar, we leven deels onder zeeniveau achter duinen en dijken en dat moet wel veilig blijven.

KLIMAATAKKOORD

Om werk te maken van de CO2-reductie heeft Nederland een klimaatdoel vastgesteld dat door het huidige kabinet is aangescherpt: in 2030 stoten we in elk geval 55% minder broeikasgassen uit dan we in 1990 deden, waarbij we streven naar 60% minder. Hoe we dit kunnen behalen staat in het Klimaatakkoord. Opwekking van duurzame elektriciteit en warmte is één van de afspraken uit het Klimaatakkoord. We hebben al windturbines en zonnepanelen op tal van plekken maar er is nog veel meer nodig.

30 REGIO’S

Op zee gaat de bouw van windparken op door. Rond 2050 moet ongeveer twee derde van al onze energiebehoefte van zee komen. Een derde dus op land en dat is een hele puzzel.  Nederland is klein, we wonen dicht op elkaar en ook bedrijven, natuur, onze wegen en de landbouw moeten hun plek hebben. Het Rijk heeft bedacht dat we die puzzel tot 2030 het beste kunnen oplossen vanuit regio’s. Om dat te doen is het land opgedeeld in 30 stukken. Elk van die 30 regio’s moet in een aantal stappen een Regionale Energie Strategie maken en uitvoeren. Afgekort: RES. In de praktijk betekent het dat gemeenten en bijvoorbeeld ook het waterschap en de provincie bij elkaar om tafel zitten en kijken waar en hoe er energie kan worden opgewekt, opgeslagen en via infrastructuur beschikbaar gemaakt. Meestal gaat het om elektriciteit uit zonne-energie of windenergie maar er zijn ook andere manieren. Belangrijk is dat de manier om energie op te wekken acceptabel is voor onze lokale samenleving en financieel haalbaar is. Samen moeten de regio’s vanaf 2030 35TWh energie per jaar kunnen opwekken.

ONZE RES - DE CLEANTECH REGIO

Onze RES-regio heet Cleantech Regio. In onze regio zijn onder meer gemeenten en ook twee waterschappen en een elektriciteitsnetbedrijf betrokken. Goed om te weten: de gemeente Deventer is ook een vaste partner in de Cleantech Regio, maar maakt voor de RES deel uit van de RES-regio West-Overijssel.

 In totaal gaat het om de volgende partners die samen aan onze RES Cleantech Regio werken:

↪ waterschap Vallei en Veluwe

↪ waterschap Rijn & IJssel

↪ netbeheerder Liander

↪ gemeente Apeldoorn

↪ gemeente Brummen

↪ gemeente Epe

↪ gemeente Heerde

↪ gemeente Lochem

↪ gemeente Voorst

↪ gemeente Zutphen

↪ provincie Gelderland

↪ de strategische board van de Cleantech Regio

CLEANTECH REGIO ZORGT VOOR HET PROCES

Als RES-regio volgen we de landelijke planning om van ideeën naar daadwerkelijke projecten en steeds meer regionaal opgewekte energie te gaan. Er is veel te beslissen en er zijn ook veel belangen. Daar moeten we samen zorgvuldig mee omgaan en dat betekent dat het stapsgewijs gaat. Bij ons is het de taak van mensen bij de Cleantech Regio om al die stappen soepel te laten verlopen. Het proces wordt aangestuurd vanuit de Gemeenschappelijke Regeling Stedendriehoek, dat is de overheidstak van de Cleantech Regio. De Cleantech Regio heeft een kantoor in Deventer en daar zijn enkele medewerkers speciaal in dienst voor onze RES. Er zijn ook een paar werkgroepen waarin mensen die dezelfde rol hebben elkaar opzoeken, zoals lokale raadsleden, beleidsadviseurs of communicatieadviseurs. Onze RES-regio wordt op zijn beurt weer ondersteund door het Nationaal Programma RES. 

DE RES EN DE REGIONALE STRUCTUUR WARMTE

Tegelijkertijd met ambities voor het opwekken van energie in onze regio’s, zijn we in Nederland ook bezig met de transitie naar aardgasvrije huishoudens: van het gas af. Deze transitie noemen we de warmtetransitie. De gemeenten regisseren dit lokaal en hebben opdracht gekregen om hun eigen Transitievisie Warmte (TVW) vast te stellen. Daarin staat hoe ze tot 2050 de warmtetransitie wijk voor wijk uitvoeren en waar ze beginnen. De RES en de warmtetransitie raken elkaar op verschillende manieren. Zo is een warmtebron in de RES-regio die kan worden gebruikt om huizen te verwarmen, voor verschillende gemeenten interessant. Daarom verzamelt de RES-regio de lokale TVW’s in een RSW, een regionale structuur warmte. Deze bundeling van die TVW’s dient als hulpmiddel bij afstemming en eventuele afspraken over inzet van energiebronnen.  

AMBITIE VAN ONZE RES 1.0

GROOTSCHALIG OPWEK WIND EN ZON

Eind 2021 is de RES 1.0 vastgesteld. De RES 1.0 is het resultaat van 2,5 jaar onderzoek, inspraak en besluitvorming. De samenwerkende besturen gaven met de vaststelling aan zich in te spannen om te komen tot 1,07 TWh opwek van grootschalige hernieuwbare energie. Zonnepanelen op grote bedrijfsdaken leveren daaraan de grootste bijdrage: 0,51 TWh. Zonnepanelen op land leveren 0,45 TWh, windmolens 0,11 TWh. De ambities van de RES 1.0 zijn onder meer gebaseerd op wat mogelijk is in het landschap en mogelijkheden om aan te sluiten op de netinfrastructuur. 

↪ Bekijk het volledige document RES 1.0 Cleantech Regio

↪ Bekijk in welke stappen onze RES 1.0 tot stand kwam

DIT DOEN WE TOT ZOMER 2023

SPOOR 1 - RES VOORTGANGSDOCUMENT 2023

Omdat de uitvoering en afstemming in de RES een doorlopend proces is tot 2030 en er gaandeweg nieuwe inzichten en ontwikkelingen zijn, wordt de voortgang tweejaarlijks gemonitord. In juni 2023 wordt om die reden het RES Voortgangsdocument 2023 opgeleverd aan het Nationaal Programma RES voor de landelijke monitoring op klimaatdoelstellingen. Het RES Voortgangsdocument 2023 heeft geen kaderstellend karakter. Elk college besluit over de vrijgave van het document en de lokale raad ontvangt dit ter informatie. 

De regio monitort de voortgang van het bod, neemt deel aan landelijke gesprekken, deelt kennis en werkt mee in onderzoeken die een effect kunnen hebben op onze gezamenlijke strategie. We bouwen aan een data- en monitoringstool waarmee inzichtelijk wordt waar initiatieven hun plek krijgen en op welke wijze dit bijdraagt aan het RES-bod. Aanvullend blijven we in gesprek als RES- partners over kansen, knelpunten, nieuwe inzichten en lopend onderzoek. Waar nodig klankborden we met de regionale adviescommissie waaraan het regionaal georganiseerd maatschappelijk middenveld deel kan nemen.

Gemeenten werken in deze periode bijvoorbeeld aan de uitwerking van de doelen van de RES in hun lokale gebiedsvisies, omgevingsplannen en omgevingsvisie. Het is daarmee aan de gemeente om de zoekgebieden voor de energie-opwek vast te leggen in het omgevingsbeleid en te zorgen dat vergunningen worden verleend voor concrete zonne- en windprojecten. De doelstelling is om de vergunningen vóór 2025 te verlenen omdat ervaring leert dat het realiseren van het project vaak ook nog enkele jaren in beslag neemt.

Bij ieder project voor zon- of windenergie streeft de gemeente naar minimaal 50% lokaal eigendom en is er aandacht voor gezondheidsaspecten en goede landschappelijke inpassing. Daarnaast heeft iedere gemeente een forse ambitie voor het realiseren van zon op grote daken. De regio helpt daarbij.

SPOOR 2 - HERIJKING VAN DE RUIMTELIJKE STRATEGIE

Het is mogelijk dat we bij het uitwerken van de RES 1.0, de conclusie trekken dat we onze ruimtelijke kaders uit de RES 1.0 willen herzien, om ons bod te kunnen realiseren. Er kan ook sprake zijn van nieuwe lokale, regionale en landelijke ambities, innovaties, technieken of zoekgebieden. Dit kan weer leiden tot het herijken van plannen en het stellen van kaders voor toekomstige ontwikkelingen. Is dat het geval, en dat is door de snelle ontwikkelingen op energiegebied heel waarschijnlijk, dan kunnen we niet zomaar met nieuwe ruimtelijke kaders gaan werken in onze RES. De bestaande kaders hebben we immers in de afgelopen jaren samen ontwikkeld en in de RES 1.0 lokaal vastgesteld. De aanpak in dat geval is dat we een RES herijking 2.0 maken. En als het moet een RES herijking 3.0 of meer. Het is aan het volksvertegenwoordigend orgaan van elke partner in de Cleantech Regio om hierover weer een besluit te nemen. Deze extra stap behelst mogelijk meerdere procedures en inspraakrondes. Zo’n eventuele RES herijking 2.0 kan met zich meebrengen dat een milieueffectrapportage verplicht is. Hierbij is sprake van zogeheten externe rechtswerking, met rechten voor burgers en andere belanghebbenden.

Omdat we niet kunnen voorspellen op welk moment de behoefte aan zo’n herijking, MER-plicht en nieuwe lokale besluiten zich voordoet, is hiervan door het Nationaal Programma een apart spoor gemaakt. Zo kan het vaste ritme van de tweejaarlijkse monitoring met de regionale voortangsdocumenten overeind blijven.

Zorgvuldig en rechtmatig samen keuzes maken staat in de RES altijd voorop, dus ook die eventuele extra stappen gaan we weer goed organiseren. Mocht dit aan de orde zijn, dan zorgt de Cleantech Regio tijdig voor informatie over hoe het precies in zijn werk gaat.

RES EN MER, ZO ZIT DAT 

Voor de RES 1.0 is een MER-plicht niet aan de orde. Elke RES 1.0 is onder de huidige wet- en regelgeving namelijk geen ‘programma’. Een 2.0, 3.0 of meer van de RES is dat bij het in werking treden van de Omgevingswet in sommige gevallen wél. Daar moet elke RES-regio rekening mee houden. 

De herijking van de RES is nuttig omdat het ruimte geeft om in eigen tempo samen in een zorgvuldig proces nieuwe kaders te stellen, afspraken te maken over coördinatie en samenwerking, innovaties te omarmen of nieuwe inzichten en ambities te verwerken. Een RES Herijking zal in bepaalde gevallen een uitwerking van beleid zijn of een set aan maatregelen om doelstellingen voor de leefomgeving te bereiken. Daardoor krijgt het een formeel stempel ‘programma’ dat MER-plichtig is, als het een kader vormt voor toekomstige vergunningen.

Met de invoering van de Omgevingswet per 1 januari 2023 wordt de ruimtelijke strategie van de RES in bepaalde gevallen dus aangemerkt als beleid. De juridische status van de RES verandert dan van inspanningsplicht naar beleid en dit geeft de RES een juridische rechtswerking. 

Nog niet alles over deze nieuwe ontwikkeling is duidelijk. De komende tijd zal er veel contact zijn tussen het Rijk, medeoverheden, NPRES en de netbeheerders om de werkwijze verder vorm te geven en uit te werken. De afstemming over herijking van de ruimtelijke strategie zal pas na juni 2023 plaatsvinden. Jij beslist als volksvertegenwoordiger uiteindelijk lokaal over de ruimtelijke strategie. Kaders voor besluitvorming en inspraak zijn in de wet en uw lokale verordeningen vastgelegd. 

Het accent ligt de komende periode nog op de borging van de RES 1.0 in het lokaal beleid. 

ACTUELE BESTUURLIJKE VRAAGSTUKKEN

Met de opgedane kennis en ervaring van het proces en de geluiden uit andere RES-regio’s, zien we nadrukkelijk een aantal vraagstukken in de uitvoering opdoemen. In onze RES-regio zijn we hier alert op. Deze vraagstukken zijn uitgebreid uitgewerkt in het Werkplan RES 2.0. Het is onze gezamenlijke taak om gaandeweg waar nodig keuzes te maken in het proces. De belangrijkste vraagstukken voor de komende periode zijn: 

• Een beheersbaar proces en duidelijkheid in de organisatie. We willen dat iedereen het overzicht kan houden en samenhang kan duiden tussen de RES en andere verschillende opgaven, belangen en actuele ontwikkelingen.
• De autonomie van gemeenten in onze regio staat vast, maar gemeentelijke keuzes kunnen regionaal impact hebben, bijvoorbeeld op het gebied van de netinfrastructuur en eventuele bijbehorende programmeringsafspraken. Frictie tussen gemeentes zijn niet productief voor de RES.
• We kiezen ervoor om de RES te blijven benaderen als een sectorstrategie. De integrale afweging met andere opgaven wordt immers gemaakt in het lokale omgevingsbeleid. Deze focus en logische scheiding moet goed uit te leggen blijven, aan zowel volksvertegenwoordigers als inwoners. 
• Het omgevingsbeleid wordt op lokaal niveau uitgewerkt. Er kunnen echter ook goede argumenten zijn om dit op een ander schaalniveau te doen, bijvoorbeeld op gebiedsniveau, regionaal of provinciaal niveau. Vanuit lokale autonomie volgt ook de keuze voor lokale verantwoordelijkheid voor het vormgeven van participatie bij grootschalige opwek. Dit staat echter soms op gespannen voet met verwachtingen van inwoners en volksvertegenwoordigers om lokale belanghebbenden te betrekken in de regionale strategie en samenwerking. Ook dit moet goed uitlegbaar blijven.

RES EN PARTICIPATIE

Participatie vindt bij de ontwikkeling van een RES op zowel regionaal-, lokaal- als gebiedsniveau plaats. 

Op regionaal niveau richten we ons op de bestuurlijke afstemming om te komen tot de gezamenlijke RES. De participatie krijgt vorm in een adviestafel met diverse stakeholders. Deze stakeholders hebben geen direct lokaal belang, maar wel unieke kennis en expertise. Het is van belang maatschappelijke partners en het bedrijfsleven te betrekken bij het vervolgproces. Het realiseren van deze opgave komt immers maar ten dele voor de rekening van de overheid.

De gemeente is aan zet als het bijvoorbeeld gaat om het betrekken van inwoners en belanghebbenden bij het verder concretiseren van zoekgebieden, bij het helpen met lokale initiatieven of het stimuleren van lokaal eigendom. Op dit lokale niveau werkt elke gemeente aan implementatie van de RES, lokaal beleid en kaders en randvoorwaarden voor vergunningen. Vaak loopt dit samen op bij processen die zich richten op de borging van de RES in het omgevingsbeleid.

Ook de participatie op gebiedsniveau vindt lokaal plaats. Dat gaat over participatie bij initiatieven en projecten. Veelal heeft een initiatiefnemer de rol om participatie vorm te geven, binnen kaders die de gemeente hiervoor stelt.

Om kennis, informatie en belangen uit de participatietrajecten op lokaal- en gebiedsniveau te integreren in het regionale RES proces, doen we ons best om telkens voldoende ruimte in te bouwen in het proces. Input van inwoners en belangenverenigingen in lokale participatieprocessen vindt via ambtelijke en bestuurlijke lijn zijn weg in het regionaal RES- proces. Kennis op elk schaalniveau kan zo de aanpak op een ander schaalniveau aanscherpen. Ervaring met een project kan bijvoorbeeld leiden tot nieuwe inzichten voor beleid maar ook over locatie of inpassingsafspraken vanuit landschapsperspectief.

NIEUW PARTICIPATIEPLAN VOOR ELK SPOOR

Inwoners willen natuurlijk graag weten wat er in hun directe leefomgeving concreet gaat gebeuren. In de RES 1.0 is er echter nog geen concrete informatie beschikbaar. Inwoners geven aan dat zij betrokken willen zijn bij de toekomstige plannen. Dat gaat ook gebeuren bij het vervolgproces van de RES, bij de implementatie van de RES in lokaal beleid en tijdens herijking van de RES. De komende tijd werken we toe naar een governance en participatieplan voor het spoor voortgang en monitoring en voor het spoor herijking RES. In dat plan stan de stappen in het besluitvormgingsproces en alle taken, rollen en verantwoordlijkheden benoemd voor de komende fase. Dat biedt overzicht en duidelijkheid. 

WANNEER STAAT DE RES OP DE AGENDA VAN UW RAAD?

In de vorige raadsperiode is de RES (eind 2021) vastgesteld. Het werkplan RES 2.0 is begin 2022 door elk college van B&W vastgesteld en de raad is hierover op de hoogte gesteld. De RES, of de lokale uitvoering ervan, staat op verschillende momenten op de agenda van jouw raad:

• Wanneer lokaal omgevingsbeleid wordt vastgesteld, bijvoorbeeld deelname in een project of randvoorwaarden voor ontwikkeling van zon op dak of grootschalige opwek via zonnepanelen op land;
• Wanneer in het lokale omgevingsbeleid zoekgebieden worden vastgelegd ten behoeve van grootschalige opwek van hernieuwbare energie in bijvoorbeeld omgevingsvisies en omgevingsplannen; 
• Wanneer nieuwe inzichten vragen om aanpassingen van de kaders uit de RES 1.0;
• Wanneer de uitkomsten van de monitoring van de RES worden besproken.

BLIJF OP DE HOOGTE

Wij houden je in het verdere proces betrokken en geïnformeerd, zodat je de juiste informatie hebt om jouw rol als raadslid goed te kunnen vervullen. Deze informatievoorziening zal vooral lopen via uw college van B&W. Als regio faciliteren wij uw colleges hierbij. 

De ambitie is om voor de nieuwe periode 2022-2026 weer een regionale raadswerkgroep ‘RES Cleantech Regioactief’ in het leven te roepen. Dit is nuttig om samen af te stemmen hoe je als raad betrokken wilt worden, inzichten deelt en de voortgang monitort.

Over het regionale RES-proces ontvang je met regelmaat een raadsinformatiebrief. Je bent ook welkom bij kennissessies in de regio. Schrijf je in voor de nieuwsbrief op https://cleantechregio.nl/res/nieuws , dan blijf je op de hoogte van de kennissessies en alles wat er binnen de energieregio gebeurt.

Het Nationaal Programma heeft een special ondersteuningsprogramma voor nieuwe raadsleden. Wil je hier meer over weten?  Bezoek website NPRES

CONTACT

Heb je behoefte aan meer informatie, een vraag of een toelichting in je gemeenteraad of commissie? Neem contact op met de werkorganisatie van de RES via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..

Vanzelfsprekend is het ook mogelijk om direct een vraag te stellen aan de Procesregisseur RES. Alwin Roest is te bereiken via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. of 06 - 825 30 234.